Ugonjwa wa manjano - Macho na ngozi kuwa na rangi ya manjano
Rangi ya manjano kwenye macho (conjunctiva) na kwenye ngozi huitwa jaundice (manjano).
Hali hii hutokea pale ambapo damu inakuwa na kiwango kikubwa cha bilirubin – chembe ya manjano inayotokana na kuvunjika kwa seli nyekundu za damu.
Kwa kawaida ini husafisha bilirubin na kuiondoa mwilini kupitia nyongo, lakini ikishindikana, bilirubin hujikusanya na kusababisha macho na ngozi kubadilika rangi kuwa ya manjano.
Sababu kuu za manjano ni:
1. Magonjwa ya ini – mfano: hepatitis, cirrhosis, fatty liver.
2. Kuziba njia ya nyongo – kutokana na mawe kwenye nyongo, uvimbe, au saratani ya njia ya nyongo/pancreas.
3. Kuvunjika kwa seli nyekundu kwa wingi (hemolysis) – mfano kwa wagonjwa wa sickle cell, malaria, au anemia nyingine.
4. Matatizo ya kuzaliwa nayo (genetic disorders) – kama Gilbert’s syndrome.
5. Madhara ya dawa au sumu – zinazodhuru ini.
Dalili zinazoweza kuambatana na manjano:
✔️ Uchovu, kichefuchefu, au kupoteza hamu ya kula.
✔️ Maumivu ya tumbo upande wa kulia juu.
✔️ Mkojo kuwa wa rangi ya kahawia (kama chai) na kinyesi kuwa chepesi.
✔️ Kuwasha mwili mzima.
➡️ Manjano ni dalili ya ugonjwa, siyo ugonjwa yenyewe. Inahitaji vipimo (kama LFT – Liver Function Test, ultrasound ya tumbo, au vipimo vya damu) ili kubaini chanzo chake na kuanza matibabu.
HATUA ZA KWANZA NA VIPIMO VINAVYO TUMIKA KUTAMBUA CHANZO CHA MANJANO
Hatua za kwanza (clinical steps) na vipimo vinavyotumika kutambua chanzo cha manjano (jaundice):
Hatua za Kwanza Ukiona Manjano (First Aid/Clinical Steps)
1. Kumtambua mgonjwa mapema
✔️ Angalia macho na ngozi kwa rangi ya njano.
✔️ Chunguza dalili zinazofuatana kama maumivu ya tumbo, homa, mkojo wa rangi ya giza, kinyesi chepesi, kichefuchefu au kupoteza hamu ya kula.
2. Historia ya kina (Medical history)
✔️ Je, kuna matumizi ya dawa zinazodhuru ini?
✔️ Historia ya kunywa pombe?
✔️ Ameugua homa ya ini (hepatitis) zamani?
✔️ Ana mawe ya nyongo au historia ya saratani katika familia?
3. Uchunguzi wa mwili (Physical exam)
✔️ Angalia ukubwa wa ini (liver enlargement) au wengu (Bandama).
✔️ Tafuta ishara za uharibifu wa ini (kama uvimbe wa tumbo, mishipa inayoonekana tumboni, miguu kuvimba).
4. Kuchunguza dalili za dharura
Ikiwa kuna manjano + maumivu makali ya tumbo upande wa kulia juu + homa → huashiria kuziba kwa nyongo au maambukizi (cholangitis) → hali ya dharura.
5. Msaada wa awali
✔️ Mpeleke mgonjwa hospitali mapema kwa vipimo.
✔️ Epuka dawa za dukani bila ushauri wa daktari (dawa nyingi huongeza uharibifu wa ini).
✔️ Hakikisha mgonjwa anakunywa maji ya kutosha na analishwa vizuri, lakini bila pombe au vyakula vizito vya mafuta.
VIPIMO VINAVYO TUMIKA KUTOFAUTISHA SABABU ZA MANJANO
Vipimo Vinavyotumika Kutofautisha Sababu za Manjano
1. Vipimo vya Damu (Laboratory Tests)
✔️ LFT (Liver Function Tests):
✔️ ALT na AST – kupanda kwao huonyesha uharibifu wa ini.
✔️ ALP na GGT – huonyesha tatizo la kuziba kwa nyongo.
✔️ Bilirubin (direct/indirect) – kupanda kwake huthibitisha manjano.
✔️ Full Blood Count (FBC): kutafuta anemia au hemolysis.
✔️ Viral markers: HBsAg, Anti-HCV n.k. kwa hepatitis.
2. Vipimo vya Picha (Imaging)
✔️ Ultrasound ya tumbo: kuona ukubwa wa ini, wengu, na kama njia ya nyongo imeziba kwa mawe au uvimbe.
✔️ CT Scan / MRI: hutumika endapo ultrasound haitoshi, hasa kutafuta saratani au uvimbe.
✔️ MRCP/ERCP: kwa uchunguzi wa njia za nyongo (na wakati mwingine hutumika kutibu kuziba kwa nyongo).
3. Vipimo vya Maalum
✔️ Blood smear: kutafuta malaria au hemolysis.
✔️ Biopsy ya ini: kama sababu haijulikani kwa vipimo vingine.
Muhtasari
✔️ Hatua ya kwanza: Tambua dalili, toa historia, fanya uchunguzi wa mwili na tafuta dalili za dharura.
✔️ Kisha: Fanya vipimo vya damu (LFT, FBC, viral markers) na ultrasound ili kujua chanzo.
✔️ Matibabu: Hutegemea chanzo (mfano dawa za hepatitis, upasuaji kuondoa mawe ya nyongo, tiba ya saratani, au dawa maalum kwa anemia ya hemolysis).
Muhtasari
✔️ Pre-hepatic: shida iko kwenye damu (seli nyekundu zinavunjika haraka).
✔️ Hepatic: shida iko kwenye ini (seli za ini haziwezi kuchakata bilirubin).
✔️ Post-hepatic: shida iko kwenye njia za nyongo (bile haipiti, inarudi damu)
kwa huduma za matibabu na ushauri, usisite kuwasiliana nasi kwakupiga simu au kutuna ujumbe mfupi wa maandishi kupitia whatsap +255628361104 +255746484873
